Dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów niezgodny z Konstytucją

4 czerwca 2024 roku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis art. 42 § 3 kodeksu karnego obligujący sąd do orzeczenia dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w przypadku prowadzenia ich w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w warunkach „recydywy” jest niezgodny z konstytucyjnym prawem do sprawiedliwego procesu. Wyrok zapadł pod sygnaturą akt SK 22/21.

Naruszenie kompetencji władzy sądowniczej

Trybunał uznał, że ustawodawca, przejmując kompetencje władzy sądowniczej kształtując treść przepisów kodeksu karnego, narzucił sądom automatyczne i obligatoryjne orzekanie dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów w sytuacjach określonych w przepisie (tj. jeżeli sprawca przestępstwa polegającego na prowadzeniu pojazdu pod wpływem alkoholu lub innego środka był już wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, art. 174, art. 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub dopuścił się tego czynu w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo) ustawodawca zatem z góry określił sankcję, która miała być stosowana, co w znacznym stopniu ogranicza swobodę wymiaru środka karnego przez sąd orzekający w konkretnej sprawie.

Ograniczenie możliwości oceny indywidualnej

Trybunał zwrócił uwagę na fakt, że przepis nie różnicował stopnia zawinienia ani skutków popełnionego przestępstwa, co sprowadzało do wspólnego mianownika sprawców przestępstw materialnych o poważnych skutkach oraz przestępstw formalnych. W rezultacie sądy są pozbawione możliwości dostosowania wymiaru kary do charakteru naruszonego dobra oraz następstw popełnionego czynu.

Niejasne i niezrozumiałe wyjątki

Przepis pozwalał wprawdzie na odstąpienie od wymierzenia dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów, ale jedynie w przypadku wyjątkowych okoliczności, które to pojęcie uznano za niejasne i niezrozumiałe dla przeciętnego odbiorcy. Trybunał podkreślił, że taka regulacja prowadzi do naruszenia prawa do sądu, określonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji, ponieważ uniemożliwia sądowi swobodne kształtowanie sankcji karnej zgodnie z właściwościami osobistymi sprawcy, konkretnymi okolicznościami czynu oraz stopniem zawinienia.

Krytyka prewencji generalnej

W swoim wyroku Trybunał skrytykował również podejście ustawodawcy, który nakierował sankcję karną przede wszystkim na cele prewencji ogólnej w ujęciu negatywnym, czyli odstraszającym. Jako niewłaściwe uznano, aby przy tworzeniu przepisów prawa karnego na pierwszy plan wysuwały się względy odstraszania polegające na automatyzmie stosowania określonej bardzo surowej sankcji w zasadzie bez żadnych wyjątków i możliwości indywidualnej oceny dokonywanej przez sąd meriti. Trybunał podkreślił, że takie podejście jest charakterystyczne dla państw niedemokratycznych i może prowadzić do przedmiotowego traktowania człowieka. W demokratycznym państwie prawnym prewencja ogólna powinna być jedynie dodatkową, a nie główną intencją działania wymiaru sprawiedliwości.

Możliwe wznowienie postępowania

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego otwiera możliwość wznowienia postępowania w sprawach, w których sądy orzekły dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów na podstawie niekonstytucyjnego przepisu. Zgodnie z art. 540 § 2 kodeksu postępowania karnego, wznowienie postępowania jest możliwe, gdy orzeczenie wydano na podstawie przepisu, który został w wyroku Trybunału Konstytucyjnego uznany za niezgodny z Konstytucją. Wznowienie postępowania na tej podstawie wymaga złożenia odpowiedniego wniosku przez zainteresowaną stronę. Sądy będą musiały ponownie ocenić sprawy, uwzględniając nowe wytyczne wynikające z wyroku Trybunału. Może to prowadzić do zmiany orzeczonych wcześniej środków karnych, w tym uchylenia dożywotnich zakazów prowadzenia pojazdów. Spodziewanym skutkiem wyroku prawdopodobnie będzie wkrótce zmiana przepisów kodeksu karnego.

KUŹNIAR Kancelaria Adwokacka

Fot.: Freepik nuraghies