Historia wałeckiej poczty

Na początku XIX w. Wałcz nie figurował w wykazie urzędów pocztowych. Miasto leżało wówczas na jednym z traktów bocznych. Istotne znaczenie dla funkcjonowania poczty w mieście miało wybudowanie nowych szos. Dotychczasowe drogi, po których przemieszczały się pojazdy pocztowe, były w zasadzie drogami piaszczystymi, które stopniowo utwardzano. Ulice były posypane żwirem bądź gliną, w celu ich poprawy używano początkowo drewnianych drągów. Właściciele gruntu byli zobowiązani do utrzymania nawierzchni dróg we właściwym stanie i konserwacji, zaniedbania w tym zakresie były egzekwowane na drodze prawnej. Nowa droga pocztowa biegnąca m.in. z Człopy i Rusinowa przez Wałcz, łączyła Berlin z Królewcem. Sytuacja ta wpłynęła w znaczący sposób na rozwój handlu w mieście. Oprócz „poczty pośpiesznej” z Berlina do Królewca funkcjonowała także tzw. „poczta osobowa” z Wałcza w kierunku Mirosławca, Czaplinka, Trzcianki i Piły.

Urzędy pocztowe organizowano na terenie ziemi wałeckiej pod koniec panowania Fryderyka Wielkiego. W 1810 r. Generalny Urząd Pocztowy zakupił w Wałczu dwie działki wraz z zabudowaniami przy ulicy Königstrasse (jedną działkę zakupiono od Franciszka Duszczyńskiego, drugą od szewca Johana Georga Bormelchera, w cenie 700 i 500 talarów). Działki wkrótce połączono, znajdowały się tutaj przestronne stajnie. Można przyjąć, iż stacja pocztowa została wybudowana w tym właśnie miejscu. Przekazanie własności gruntów w oficjalne posiadanie Urzędu Pocztowego zostało odnotowane w księdze katastralnej w 1824 r. Urząd Pocztowy w Wałczu swoje właściwe funkcjonowanie rozpoczął jednak w 1826 r. Podlegał w tym czasie bezpośrednio Generalnemu Urzędowi Pocztowemu w Berlinie. Ówczesny gmach poczty posiadał ścianę frontową, wg zachowanych źródeł „ponad 30-metrową i 3 wejścia od ulicy”, do których prowadziły schody. W 1833 r. teren posesji pocztowej został powiększony o przylegającą do ogrodu nową działkę, na której zburzono istniejące zabudowania rodziny Könnig. Cena zakupu działki wyniosła 100 talarów. Zarządcą Urzędu Pocztowego w Wałczu był poczmistrz Georg Friedrich Leuchert (powołany na kierownika w 1826 r., miał wówczas 47 lat). Zmarł 14 sierpnia 1848 r. Wdowa po Leuchercie otrzymała od generalnego poczmistrza von Schapera pozwolenie na pozostanie w mieszkaniu służbowym, do czasu powołania nowego poczmistrza. Po śmierci Leucherta tzw. „Post–Comtoir” (kantor pocztowy) zarządzany był przez nadsekretarza pocztowego Engmann’a.

Stacja pocztowa w Wałczu posiadała w 1841 r. 42 konie. Stajnie dla koni znajdowały się na terenie „dóbr rycerskich” Wałcza przy ulicy Schulte-Heulhaus (teren ówczesnego Kreisbanku oraz Gampstrasse). W lutym 1849 r. Johann Michael Peter zakupił od wdowy Johanny Schuelke działkę wraz z podwórkiem i ogrodem nad jeziorem zamkowym. Była to działka przy ulicy Königstrasse 42, przeznaczono ją do sprzedaży dla Urzędu Pocztowego. Działka wielokrotnie zmieniała swoich właścicieli. Posiadał ją m.in. adwokat o nazwisku Dickmann, należała również do kupca Maksa Brosse. Poza ogrodem do działki przynależały także 3 łąki oraz plantacja wierzby.

Wkrótce wybudowano nowy budynek poczty. Posiadał on ścianę frontową (od strony ulicy) o długości 24 m oraz boczną 12 m. Oprócz sutereny znajdowało się mieszkanie dla kierujących powozami pocztowymi, dwa piętra i poddasze. Pomieszczenia służbowe składały się z pokoju dla urzędników, pokoju rejestracji, ekspedycji, łazienki, dyżurki pierwszego urzędnika, dyżurki drugiego urzędnika, dyżurki urzędnika niższego szczebla oraz dwóch pokoi dla pasażerów (poczekalnie). W górnej kondygnacji zlokalizowano pomieszczenia służbowe dla urzędników. W tzw. „dyżurkach” pracownicy poczty oczekiwali na przejeżdżające nocą powozy.

Od 1849 r. Generalny Urząd Pocztowy podlegał pod nowo powstałe Ministerstwo ds. Handlu, Przemysłu i Robót Publicznych (kierownikiem Wydziału I został Dyrektor Generalnej Poczty, poczmistrz Henry Schmückert). Kantor pocztowy w Wałczu został podporządkowany Dyrekcji Pocztowej w Kwidzynie. Otwarcie linii Ostbahn (Pruska Kolej Wschodnia): Kreuz/Krzyż – Schneidemühl/Piła – Bromberg/Bydgoszcz w roku 1851, przedłużonej w 1857 r. z Piły do Królewca, doprowadziło do przekształcenia Urzędu Pocztowego w Wałczu w tzw. „spedycję pocztową”. Dyrekcja Pocztowa w Kwidzynie zgłosiła do Generalnej Dyrekcji propozycję sprzedaży budynku pocztowego w Wałczu wraz z zakwaterowaniem urzędników pocztowych w mniejszych pomieszczeniach. Propozycja te nie została jednak przyjęta. Nadsekretarz Engmann został przeniesiony do Elbląga 1 lipca 1851 r. Zarządzanie spedycją pocztową przejął von Grotz, ale jeszcze w tym samym roku został przeniesiony i jego miejsce zajął Amend. Otrzymał on tylko połowę należnego dotychczas mieszkania w użytkowanie, drugą cześć przygotowywano dla innych urzędników niższego rzędu. Ze względu na zmniejszenie ruchu komunikacji pocztowej, w budynku pocztowym wygospodarowano pomieszczenie dla obsługi pasażerów. Takie zarządzenie otrzymał Amend 1 czerwca 1852 r., wcześniej pasażerowie byli obsługiwani w budynku znajdującym się naprzeciwko poczty. Amend kierował spedycją pocztową do 1 października 1874 r., kiedy to przeszedł na emeryturę.

Warto odnotować, iż w 1857 r. w Jabłonowie (Appelwerder) oraz w 1871 r. w Marcinkowicach (Marzdorf) założono spedycje pocztowe 2 klasy (tzw. agencje pocztowe). W 1864 r. podłączono w Wałczu linię telegraficzną. W tym okresie Poczta Pruska podlegała pod Związek Północnych Niemiec (1868). Szefem Poczty i Telegrafu został kanclerz Rzeszy, któremu podporządkowany był Generalny Urząd Pocztowy. W 1870 r. funkcję Dyrektora Generalnego Poczty pełnił Heinrich Stephan. W 1880 r. H. Stephan został sekretarzem stanu w Urzędzie Pocztowym Rzeszy. Wkrótce zarządził gruntowną przebudowę gmachu wałeckiej poczty. Teren pocztowy został powiększony, dyżurki zlokalizowano w sąsiednim hotelu, z kolei główne wejście do służbowych pomieszczeń i mieszkań służbowych przeniesiono na stronę budynku od Waldemarstrasse. Powiększono także salę z okienkami pocztowymi. Koszt przebudowy wyniósł 1191 marek i 89 fenigów.

Spedycja pocztowa w Wałczu została przeorganizowana na Urząd Pocztowy I Klasy. Założono tzw. Wojskowy Urząd Pocztowy, którym zarządzał dyrektor poczty w randze oficera. Pierwszym takim dyrektorem w Wałczu został Kuchse (1874), który służbowe mieszkanie otrzymał na drugim piętrze budynku poczty. Kuchse kierował urzędem do 1882 r. W czasie jego urzędowania powiat wałecki przyłączono do Głównej Dyrekcji Poczty w Bydgoszczy. W latach 1872-1876 powiat należał do Głównej Dyrekcji Poczty w Gdańsku. Z tego okresu pochodzi pewna anegdotka: w Urzędzie Pocztowym znajdowała się książka skarg i zażaleń, była ona już stara i zniszczona, została więc wysłana do „Oberpostdirektion” wraz z raportem, iż istnieje konieczność wymiany jej na nową. Wróciła ona z komentarzem, że jest jeszcze wystarczająco dobra i powinna być dalej używana.

Następcą Kuchse został w 1882 r. Pachaly, który kierował urzędem do roku 1892. Kolejnym dyrektorem został von Brunn, który objął urzędowanie w 1893 r. (zmarł w listopadzie 1894 r.). Skład personalny urzędu przedstawiał się wówczas następująco: dyrektor poczty, 7 urzędników średniego szczebla (1 sekretarz poczty, 1 nadasystent poczty, 2 asystentów, 2 pomocników) oraz 15 urzędników niższego szczebla. W tym okresie zostały założone agencje pocztowe w kolejnych miejscowościach powiatu wałeckiego: Neugolz 1880, Stranz 1882, Freundenfier 1885, Krampe 1888, Harmelsdorf 1888, Klausdorf 1888 oraz Dyck 1889.

dr Przemysław Bartosik

Magazyn Wałcz i ModnyMagazyn.pl